مطالعه امکان سنجی چیست؟

مطالعه امکان سنجی یک ارزیابی جامع از یک پروژه پیشنهادی است که تمام عوامل موثر بر پروژه را مورد ارزیابی قرار می­دهد که آیا اصلا پیاده سازی پروژه از لحاظ عوامل مختلف امکان پذیر است یا نه؟ سود مالی و اقتصادی که ایجاد می­­شود به چه صورت است؟ سود تحقق یافته چند درصد است؟ هزینه سرمایه گذاری اولیه در چه بازه زمانی باز خواهد گشت؟

در بخشی از این مطالعه، تحلیل عینی و منطقی یک کسب و کار یا پروژه سرمایه گذاری بالقوه برای تعیین نقاط قوت و ضعف، فرصت ها و تهدیدها، منابع مورد نیاز برای انجام و موفقیت نهایی پروژه صورت می­پذیرد. هنگام قضاوت و بررسی مطالعات امکان سنجی دو معیار باید در نظر گرفته شود: ۱-هزینه مورد نیاز جهت اجرای پروژه چه میزان است؟ و ۲- ارزش مورد انتظار پس از اجرای پروژه  برای سرمایه گذار تحقق می­یابد؟

تجزیه و تحلیل مطالعات امکان سنجی برای تعیین قابل اجرایی بودن پروژه استفاده می­شود، زیرا  نیاز است، جهت اجرا کردن یک پروژه، آن را از نظر قانونی و فنی بررسی کرد که امکان پذیر باشد و سپس از نظر اقتصادی قابل توجیه باشد. نتایج مطالعات امکان سنجی به ما می­گوید که آیا این پروژه ارزش سرمایه گذاری را دارد یا خیر . در برخی موارد، ممکن است پس از مطالعات امکان سنجی، اجرا یک پروژه انجام پذیر نباشد. دلایل زیادی برای این امر می­تواند وجود داشته باشد، از جمله نیاز به منابع بیش از حد، که تامین آن منابع سبب می­شود هزینه بیشتری نسبت به کسب درآمد داشته باشد و پروژه­ای غیر سودمند را ارائه دهد.

یک مطالعه امکانسنجی خوب در ابتدای امر به پیشینه  آن صنعت یا کسب وکار می­پردازد، که شامل تاریخچه آن صنعت، معرفی و تشریح واضحی از محصول یا خدمات، صورت‌های مالی شرکت و سهامداران ، جزئیات برنامه عملیاتی و مدیریتی پروژه، سیاست‌های بازاریابی در اجرای طرح، بررسی داده‌های مالی، الزامات قانونی و تعهدات مالیاتی مربوطه می­باشد.

موارد مطرح شده بخش اول مطالعات امکان سنجی را تشکیل می­دهد و مقدم بر مطالعات فنی و مالی- اقتصادی است.

هدف مطالعه امکانسنجی چیست؟

هدف یک مطالعه امکان سنجی ارائه یک ارزیابی مستقل، بدون پیش داوری و قرض ورزی است که تمام جنبه­های یک پروژه پیشنهادی را از جمله ملاحظات فنی، اقتصادی، مالی، سیاسی، قانونی، زیست محیطی، فرهنگی و اجتماعی دربر می­گیرد. سپس این اطلاعات به تصمیم گیرندگان کمک می­کند تا تعیین کنند که آیا در این پروژه سرمایه گذاری کنند یا خیر. سپس از نتایج مطالعات امکان سنجی نیز می توان برای ایجاد یک برنامه و بودجه واقع­بینانه استفاده کرد زیرا بدون مطالعه امکان­سنجی، نمی­توان به راحتی فهمید که آیا پروژه پیشنهادی ارزش اجرا دارد یا خیر.

مطالعه امکانسنجی در واقع پروژه را از ابتدای راه مدیریت می­کند و با مدیریت پروژه تفاوت دارد زیرا مدیریت پروژه؛ فرآیند برنامه­ریزی، سازماندهی و مدیریت منابع برای انجام موفقیت آمیز اهداف پروژه است اما مطالعه امکان سنجی یک اکتشاف اولیه از یک پروژه یا تعهد پیشنهادی برای تعیین شایستگی و قابلیت اجرای آن است.

انواع مطالعات امکان سنجی

پنج نوع مطالعه امکان سنجی وجود دارد که در TELOS خلاصه می­شود.

۱-امکان سنجی فنی(Technical Feasibility)

این ارزیابی بر بخش فنی پروژه تمرکز دارد و به سازمان ها کمک می­کند تا تعیین کنند که آیا بخش فنی ظرفیت  و پتانسیل لازم را  برای برآورد و اجرای پروژه دارد؟ آیا تیم فنی قادر به تبدیل ایده ها به سمت اجرایی شدن پیش می­روند یا خیر. امکان سنجی فنی همچنین شامل ارزیابی سخت افزار، نرم افزار و سایر الزامات فنی دقیق، محدودیت­ها، قابلیت­ها برای راه حل­های پیشنهادی است.

امکان­سنجی فنی بنا به دلایلی ضرورت دارد که شامل:

۱- شناسایی مشکلات بالقوه، سبب می­شود به مدیران پروژه در برنامه­ریزی برای موارد احتمالی کمک کند و خطرات را قبل از تبدیل شدن به مسئله و چالش پیش­بینی نماید.

۲-ارزیابی منابع مورد نیاز، سبب می­شود که مدیر پروژه بتواند هزینه ها را تخمین بزند و بودجه در­نظر گرفته شده را به طور موثرتری تخصیص دهد.

۳-ارزیابی الزامات فنی، بررسی می­کند پروژه از نظر فنی، فرایند مورد نظر سالم است و با موفقیت قابلیت اجرا دارد.

۴-اطمینان از دوام پروژه، جهت تصمیم گیری برای اینکه پروژه را ادامه بدهند یا گزینه های جایگزین را در نظر بگیرند.

با توجه به موارد مذکور امکان­­سنجی فنی در پروژه­ای ضرورت دارد زیرا می تواند شانس موفقیت پروژه را بهبود ببخشد و از اشتباهات پر هزینه جلوگیری کند.

در امکان­سنجی فنی شاخص­های ارزیابی عبارتند از: میزان دسترسی به منابع، مقیاس پذیر بودن، میزان سازگاری، امنیت، هزینه، در دسترس بودن تجهیزات، دانش فنی و نیروی فنی برای تعمیر و نگهداری، ریسک فنی، داشتن تخصص فنی و بازه زمانی.

۲-امکان سنجی اقتصادی(Economic Feasibility)

این ارزیابی معمولاً شامل تجزیه و تحلیل هزینه/فایده پروژه است و به سازمان ها کمک می کند تا قبل از تخصیص منابع مالی، قابلیت، هزینه و منافع مرتبط با پروژه را تعیین کنند. به تصمیم گیرندگان کمک می کند تا مزایای اقتصادی مثبتی را که پروژه پیشنهادی برای سازمان فراهم می­کند تعیین کنند.

در واقع امکان سنجی اقتصادی به توانایی یک پروژه یا سرمایه گذاری تجاری برای ایجاد درآمد کافی برای پوشش هزینه های خود و ارائه بازگشت معقول از سرمایه گذاری اشاره دارد. این شامل تجزیه و تحلیل هزینه ها و مزایای یک پروژه، از جمله هزینه های مواد، نیروی کار، و تجهیزات، و همچنین درآمد پیش بینی شده از فروش یا سایر منابع درآمد است. امکان سنجی اقتصادی در هنگام تعیین اینکه آیا یک پروژه یا سرمایه گذاری باید انجام شود، بسیار اهمیت دارد. اغلب در ارتباط با انواع دیگر تحلیل­های امکان سنجی، مانند امکان سنجی فنی و امکان سنجی عملیاتی، استفاده می­شود. همچنین به عنوان یک ارزیابی مستقل پروژه می­تواند عمل کند و اعتبار پروژه را افزایش می دهد.

همچنین تحلیل اقتصادی روشی برای مطالعه فرآیندهای اقتصادی است که شامل در نظر گرفتن روابط بین عناصر مختلف این فرآیندها است. می توان از آن برای مطالعه پدیده­ها و فرآیندهای اقتصادی در مقیاس کل اقتصاد (تحلیل اقتصاد کلان) و همچنین پدیده ها و فرآیندهای رخ داده در واحدها و نهادهای اقتصادی خاص (تحلیل اقتصاد خرد) استفاده کرد. تجزیه و تحلیل اقتصادی امکان تشخیص را فراهم می­کند، تصمیم گیری را تسهیل می­کند و همچنین منطقی سازی فرآیندهای اقتصادی را در مقیاس کلان و خرد اقتصادی تسهیل می کند. در تجزیه و تحلیل اقتصادی، روش های ریاضی به طور گسترده ای مورد استفاده قرار می گیرند.تجزیه و تحلیل یک روش علمی است که کل را به اجزاء تقسیم می کند. هدف از تجزیه و تحلیل، بررسی ساختار کل، شناخت مکانیسم اتصالات بین اجزاء است.

در تحلیل بازار همچنین به شناسایی ریسک‌ها و چالش‌های بالقوه‌ای که ممکن است بر امکان‌­سنجی اقتصادی یک پروژه یا سرمایه‌گذاری تأثیر بگذارد، مانند رقابت شدید، تغییرات نظارتی یا تغییر در رفتار مصرف‌کننده کمک می‌کند مورد بررسی قرار می­گیرد. با شناسایی زودهنگام این ریسک ها و چالش ها، تصمیم گیرندگان می­توانند اقداماتی را برای کاهش آنها انجام دهند و در نتیجه شانس موفقیت پروژه یا سرمایه گذاری را افزایش دهند. تجزیه و تحلیل بازار یک ابزار ضروری برای ارزیابی امکان‌­سنجی اقتصادی یک پروژه یا سرمایه‌گذاری تجاری است، زیرا درک جامعی از رفتار و روند بازار را ارائه می‌دهد و امکان تصمیم‌گیری منطقی، ارزیابی ریسک‌ها و فرصت‌های بالقوه را فراهم می‌کند.

۳-امکان سنجی قانونی(Legal Feasibility)

این ارزیابی بدان جهت است که آیا هر یک از جنبه­های پروژه پیشنهادی با الزامات قانونی آن منطقه و قوانین حفاظتی و محیط زیستی در تضاد است یا خیر. یک سازمان اگر بخواهد یک ساختمان اداری جدید در یک مکان خاص بسازد. یک مطالعه امکان سنجی قانونی ممکن است نشان دهد که آن مکان از لحاظ قوانین زیست محیطی یا کاربری شهری برای آن نوع کاربری که تعریف شده در تضاد است و قابلیت اجرا ندارد. آنگاه آن سازمان  با انجام امکانسنجی قانونی قبل از اجرای طرح توانسته است در زمان و هزینه های خود به طور قابل توجهی صرفه جویی کند.

۴-امکان سنجی عملیاتی(Operational Feasibility)

امکان سنجی عملیاتی همانطور که از اسم آن نیز مشخص است، به چگونگی حل مسئله و پیاده­سازی پروژه ها در بعد اجرا می­پردازد. جوانب مختلف را در نظر می­گیرد و الزامات را شناسایی می­کند تا قادر باشد با تحلیل آنها پروژه را پیاده سازی و عملیاتی کند و به این سوال پاسخ دهد که آیا می‌توان با تکمیل پروژه نیازهای سازمان را برآورده کرد یا خیر. مطالعات امکان سنجی عملیاتی همچنین بررسی می­کند که چگونه یک پروژه، الزامات شناسایی شده در مرحله تجزیه و تحلیل نیازمندی­های فاز توسعه سیستم را برآورده می­کند.

۵- امکان سنجی زمان بندی (Scheduling Feasibility)

یکی از عوامل موثر در اجرای پروژه ها زمان ساخت و اجرا پروژه­ها است زیرا موفقیت پروژه را تضمین می­کند. یعنی هرچه یک پروژه به موقع تکمیل شود، احتمال موفقیت آن بیشتر و اگر دیرتر تکمیل شود احتمال شکست بیشتر خواهد بود. بنابراین هرچه برنامه زمانبندی پروژه دقیقتر طراحی شود احتمال موفقیت پروژه بیشتر خواهد بود.